Through Surbhi Sanskrit Book Class 7 Solutions Pdf DAV Chapter 8 अविवेकः परमापदां पदम्, students can easily access answers to the questions presented in the textbook.
DAV Class 7 Sanskrit Chapter 8 Solutions – अविवेकः परमापदां पदम्
Surbhi Sanskrit Book Class 7 Solutions Pdf DAV Chapter 8 अविवेकः परमापदां पदम्
1. पाठं पठित्वा वदन्तु लिखन्तु च ‘आम ‘अथवा ‘न’-
i. किं सरोवरे मत्स्या: वसन्ति स्म? – _____________
ii. किं कच्छप: भयभीतः अभवत्? – _____________
iii. किं कच्छप: सहायतार्थ प्रार्थनाम् अकरोत्? – _____________
iv. किं कच्छप: मार्गे अवदत्? – _____________
v. किं हंसौ कच्छपं स्थलमार्गण अनयताम्? – _____________
vi. किं कच्छप: अपतत्? – _____________
उत्तराणि :
i. किं सरोवरे मत्स्या: वसन्ति स्म? – आम्
ii. किं कच्छप: भयभीतः अभवत्? – आम्
iii. किं कच्छप: सहायतार्थ प्रार्थनाम् अकरोत्? – आम्
iv. किं कच्छप: मार्गे अवदत्? – आम्
v. किं हंसौ कच्छपं स्थलमार्गण अनयताम्? – न
vi. किं कच्छप: अपतत्? – आम्
2. मज्जूषाया: उचित पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-
उत्तराणि :
i. मत्स्याः सरोवरे वसन्ति।
ii. हंसौ कच्छपं वदतः।
iii. जनाः कोलाहल कुर्वन्ति।
iv. कच्छपः चिन्तयति।
v. मत्स्यजीवी सरोवरं गच्छति।
vi. आवाम् सहायतां करिष्यावः।
3. मअ्जूषायाः उचित पर्यायदद चित्वा लिखन्तु-
i. तीरे _____________
ii. नूनम् _____________
iii. वक्तुम् _____________
iv. एकदा _____________
v. मत्स्य:
उत्तराणि :
i. तटे
ii. अवश्यम्
iii. कथयितुम्
iv. एकवारम्
v. मीन:
4. एतेषां प्रश्नानाम् उत्ताराणि एकपदेन वदन्तु लिखन्तु च-
उत्तराणि :
i. कच्छप: कयो: समीप गच्छति? – हंसयो:
ii. सरोवरस्य तीरे कौ अवसताम्? – हंसौ
iii. क: भयभीतः अभवत्? – कच्छप:
iv. क: सहायतार्थं प्रार्थनाम् अकरोत्? – कच्छप:
v. हंसौ कच्छपं केन मार्गेण अनयताम्? – आकाशमार्गेण
vi. हंसौ कच्छपं कस्य सहायतया अन्यत्र अनयताम्? – लगुडस्य
5. एतेषां प्रश्नानाम् उत्ताराणि पूर्णावाक्येन वदन्तु लिखन्तु च-
i. हंसौ कच्छप: च कुत्र वसन्ति स्म?
ii. कच्छप: केषां वार्ताम् आकण्य भयभीतः अभवत्?
iii. हंसौ कं लगुडेन धृत्वा आकाशे उदपतताम्?
iv. अविचार्य किं न कर्तव्यम्?
v. के कोलाहलम् अकुर्वन्?
उत्तराणि :
i. हंसौ कच्छपः च सरोवरस्य तीरे वसन्ति स्म।
ii. कच्छप: मत्स्यजीविनां वार्ताम् आकण्य भयभीतः अभवत्।
iii. हंसौ कच्छपं लगुडेन धृत्वा आकाशे उदपतताम्।
iv. अविचार्य कर्म न कर्तव्यम्।
v. जना: कोलाहलम् अकुर्वन्।
6. स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु-
i. मत्स्यजीविन: सरोवरस्य तीरे अगच्छन्।
ii. सरोवरं दृष्ट्वा मत्स्यजीविन: प्रसन्नाः अभवन्।
iii. कच्छपः वक्तुम् उद्यतः अभवत्,
iv. कच्छपः हंसौ अकथयत्।
v. हंसौ कच्छपं लगुडेन अनयताम्।
उत्तराणि :
i. के सरोवरस्य तीरे अगच्छन्?
ii. कम् दृष्ट्वा मत्स्यजीविनः प्रसन्नाः अभवन् ?
iii. क: वक्तुम् उद्यतः अभवत्?
iv. कच्छप: कौ अकथयत्?
v. हंसौ कच्छप केन अनयताम्?
मूल्यात्मक: प्रश्न:-
i. कच्छपः कस्मात् कारणात् विनष्टः अभवत्?
ii. समस्यानां समाधानाय केषां गुणानाम् आवश्यकता भवति?
उत्तराणि :
i. कच्छपः स्व मूर्खतया विनष्टः अभवत्।
ii. समस्यानां समाधानाय धैर्यस्य, विवेकस्य शान्तेश्च गुणानाम् आवश्यकता भवति।
गतिविधि:-
विवेक:, विद्या, बुद्धि इति विषयान् अधिकृत्य श्लोकानाम् अन्वेषणं कृत्वा अत्र लिखन्तु कक्षायां च श्रावयन्तु।
उत्तराणि :
विवेक:- यत् प्रोक्त येन केनापि तस्य तत्त्वार्थनिर्णयः।
कर्तुं शक्यो भवेद्येन स विवेक इतीरितः।
विद्या- विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम्,
विद्या भोगकरी यशः सुखकरी विद्या गुरूणां गुरु:।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्.
विद्या राजसु पूज्यते नहि धनं विद्याविहीन: पशुः॥
बुद्धि:- वरं बुद्धि: न सा विद्या, विद्यया बुद्धिरुतमा।
बुद्धिहीनाः विनश्यन्ति, यथाते सिंहकारका:॥
व्याकरणम् :
अभ्यास:
1. निम्नलिखिते वाक्येषु रिक्तस्थानानि उचितपदै: पूरयन्तु-
i. _______ अश्वः धावति। (एष:/एषा/एतत्)
ii. _______ बालकान् कथयत। (तान्तमम्तौ)
iii. ते __________ ग्रामेषु वसन्ति। (तस्मिन्तर भाम्तेषु)
iv. _______ वाक्यानि पठत। (एतत्/एतानि/एताः)
v. इदं पुस्तकं __________ बालिकायैं यच्छत। (तस्मै/तस्यै/ताभ्याम्)
vi. _______ बाला: नाटकं पश्यन्ति। (सर्वे/सर्वान/सर्वेषाम्)
उत्तराणि :
i. एषः अश्वः धावति।
ii. तान् बालकान् कथयत।
iii. ते तेषु ग्रामेषु वसन्ति।
iv. एतानि वाक्यानि पठत।
v. इदं पुस्तकं तस्यै बालिकायै यच्छत।
vi. सर्वे बालाः नाटकं पश्यन्ति।
2. समुचितेन सर्वनाम-पदेन रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्-
i. ____ एते _____ छात्रा: कुत्र गच्छन्ति? (स:, एते, यूयम्)
ii. _________ तु रामः अस्ति। (स:, त्वम्, अहम्)
iii. _________ पत्रम् अस्ति। (ते, तत्, तानि)
iv. _________ बालिके पठतः। (ता:, ताम, ते)
v. _________ पुस्तकं ‘रामायणम्’ अस्ति। (तत्, ते, तानि)
vi. _________ फलानि मधुराणि सन्ति। (तत्, ते, तानि)
vii. ________ वृक्षा: फलयुक्ताः सन्ति। (एते, एतत्, एतानि)
उत्तराणि :
i. एते छात्रा: कुत्र गच्छन्ति?
ii. स: तु रामः अस्ति।
iii. तत् पत्रम् अस्ति।
iv. ते बालिके पठतः।
v. तत् पुस्तकं ‘रामायणम्’ अस्ति।
vi. तानि फलानि मधुराणि सन्ति।
vii. एते वृक्षाः फलयुक्ताः सन्ति।
अभ्यास:
1. कोष्ठकात् पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-
i. स: ___________ अग्रजः अस्ति। (मम/मया/मयि)
ii. अहम् अपि ___________ सह चलिष्यामि। (त्वत्/त्वया/त्वम्)
iii. ________ सैनिक: असि। (त्वाम्/त्वया/त्वम्)
iv. _________ तव गृहम् आगमिष्यामः। (वयं/आवां/अहं)
v. _________ विद्यालय: कुत्र अस्ति? (युवां/ युष्माकं/युष्मत्)
vi. त्वम् अपि ___________ सह चल। (महुं/मत्/मया)
उत्तराणि :
i. स: मम अग्रजः अस्ति।
ii. अहम् अपि त्वया सह चलिष्यामि।
iii. त्वम् सैनिक: असि।
iv. वयं तव गृहम् आगमिष्यामः।
v. युष्माकं विद्यालयः कुत्र अस्ति?
vi. त्वम् अपि मया सह चल।
2. ‘क’ स्तम्भे प्रश्नवाक्यानि सन्ति ‘ख’ स्तम्भे उत्तरवाक्यानि च। द्वयो उचितं मेलनं कृत्वा वाक्यानि पुन: लिखन्तु-
‘क’ स्तम्भ: – ‘ख’ स्तम्भ:
i. त्वं क: असि? – मह्यं माता भोजनं यच्छति।
ii. त्वां क: पाठयति? – मयि माता विश्वसति।
iii. त्वया सह क: अस्ति? – मत् दूरे मम मातुलः वसति।
iv. तुभ्यं क: भोजनं यच्छति? – अहं रमेशः अस्मि।
v. त्वत् दूरे क: वसति? – मम भ्रातुः नाम अजयः अस्ति।
vi. तव श्रातुः नाम किम्? – मया सह मम जनकः अस्ति।
vii. त्वयि क: विश्वसति? – मां शिक्षक: पाठयति।
उत्तराणि :
‘क’ स्तम्भः ‘ख’ स्तम्भः
i. त्वं क: असि? – अहं रमेशः अस्मि।
ii. त्वां क: पाठयति? – मां शिक्षकः पाठयति।
iii. त्वया सह कः अस्ति? – मया सह मम जनक: अस्ति।
iv. तुभ्यं क: भोजनं यच्छति? – मह्यं माता भोजनं यच्छति।
v. त्वत् दूरे क: वसति? – मत् दूरे मम मातुल्य वसति।
vi. तव भ्रातुः नाम किम्? – मम भ्रातुः नाम अजयः अस्ति।
vii. त्वयि क: विश्वसति? – मयि माता विश्वसति।
1. (एकस्मिन् सरोवरे बहव: मत्स्या: वसन्ति स्म। सरोवरस्य तीरे द्वौ हंसौ कच्छप: च वसन्ति।)
(एकदा केचन मत्स्यजीविन: तत्र आगच्छन्। सरोवरं दृष्ट्वा ते परस्परम् अवदन्।)
एकः मत्यजीवी – अत्र तु बहवः मत्स्याः कच्छपः च सन्ति।
द्वितीयः मत्यजीवी – अहं श्वः अत्र अवश्यम् एव आगमिष्यामि।
तृतीयः मत्यजीवी – अहम् अपि त्वया सह आगमिष्यामि। वयं मत्स्यान् कच्छपं च जालेन बद्ध्वा नेष्यामः।
हिंदी अनुवाद-(एक तालाब में बहुत मछलियाँ रहती थी। तालाब के किनारे दो हंस और (एक) कछुआ रहते थे।)
(एक बार कुछ महुआरे वहाँ आए। तालाब को देखकर वे आपस में बोले।)
एक मछुआरा – यहाँ तो बहुत मछलियाँ और कछुए हैं।
दूसरा मछुआरा – मैं कल यहाँ अवश्य (जरूर) ही आऊँगा।
तीसरा मछुआरा – मैं भी तुम्हारे साथ आऊँगा। हम मछलियों और कछुए को जाल से बाँधकर ले जाएँगे।
शब्दार्थः-सरोवरे-तालाब में। बहव:-बहुत (सी)। मत्स्याः-मछलियाँ। वसन्ति स्म-रहती थीं। तीरे-किनारे पर। केचन-कुछ। मत्स्यजीविन:-मछुआरे। परस्परम्–आपस में। मत्स्यजीवी-मछुआरा। श्व:-कल (आनेवाला)। जालेन-जाल से। नेष्याम:-ले जाएँगे।
धातु: प्रत्ययः च
दृष्ट्वा-दृश् + क्वा
बद्ध्वा-बध् + क्वा
2. (कच्छपः मत्स्यजीविनां वार्ता श्रुत्वा भयभीतः च भूत्वा हंसयोः समीपं गच्छति।)
कच्छप: – मित्रे! मत्यजीविन: श्वः आगत्य मां बद्ध्वा नेष्यन्ति। भवन्तौ मम सहायतां कुरुताम्।
हंसौ – आवां कथं सहायतां करवाव?
कच्छपः – भवन्तौ माम् आकाशमार्गेण अन्यत्र नयताम्।
एक हंस:- (चिन्तयित्वा) आवां काष्ठस्य सहायतया भवन्तम् अन्यत्र नेष्यावः। आवां भवतः सहायतां करिष्याव: परं भवान् मार्गे किमपि न वदिष्यसि।
हिंदी अनुवाद – (कछुआ महुआरों की बात को सुनकर और भयभीत होकर हंसों के पास जाता है।)
कछुआ – मित्रो! महुआरे कल आकर मुझको बाँधकर ले जाएँगे। आप दोनों मेरी सहायता करो।
दोनों हंस- हम दोनों कैसे (किस तरह) सहायता करें।
कछुआ – आप दोनों मुझको आकाश मार्ग से दूसरी जगह ले चलो (जाओ)।
एक हंस – (सोचकर) हम दोनों लकड़ी की सहायता से आपको दूसरी जगह ले जाएँगे। रास्ते में आप कुछ भी नहीं बोलेंगे।
शब्दार्थ: – मत्स्यजीविनां-मछुआरों की। वार्तां-बात को। भयभीतः-डरा हुआ। समीपं-पास में। आगत्य-आकर। नेष्यन्ति-ले जाएँगे। भवन्तौ-आप दोनों। माम्-मुझको। अन्यत्र-दूसरी जगह। नयनताम्-ले चलो। काष्ठस्य-लकड़ी की। भवत:-आपकी। मार्गे-रास्ते में। किमपि-कुछ भी।
प्रकृतिः प्रत्ययः च
चिन्तयित्वा-चिन्त् + क्वा
3. कच्छपः – आम्, शोभनम्।
हंसौ – आगच्छतु एतं लगुडं धारयतु।
(हंसौ कच्छपं लगुडेन धृत्वा आकाशे उदपतताम्।)
जना: – (परस्परं कोलाहल कुर्वन्तः) पश्य पश्य कीदृशं दृश्यम्। कच्छप: आकाशे उत्पतति।
(कोलाहलं श्रुत्वा कच्छपः किम् अपि वक्तुम् उद्यतः अभवत् तदैव स: नीचैः अपतत् अनश्यत् च।) अतः उचितम् एव उक्तम्- “अविचार्य कर्म न कर्तव्यम्”।
हिंदी अनुवाद-
कछुआ – हाँ, ठीक है।
दोनों हंस- आओ इस लकड़ी को पकड़ लो।
(हंस कछुए को लकड़ी (डंडे) से पकड़कर आकाश में उड़ चले।)
लोग – (आपस में शोर करने लगे) देखो देखो क्या नजरा है। कछुआ आकाश में उड़ रहा है।
(शोर को सुनकर कछुआ भी कुछ बोलने के लिए तैयार हो गया। तभी वह नीचे गिर पड़ा और मर गया।) इसलिए उचित ही कहा गया है-“बिना विचारे काम नहीं करना चाहिए।”
शब्दार्थः – शोभनम्-अच्छा है। धृत्वा-पकड़कर। उदपतताम्-(दोनों) उड़ चले। दृश्यम्- दृश्य को (नज़ारे को)। जनाः-लोगों ने। कोलाहलं-शोर को। श्रुत्वा-सुनकर। वक्तुम्-कहने के लिए। नीचै:-नीचे। उक्तम्-कहा गया है। अविचार्य – बिना विचारे। कर्तव्यम्-करना चाहिए।
प्रकृति: प्रत्यय विभाजनम्
धृत्वा-धृ + क्वा
वक्तुम्-वच् + तुमुन्
उक्तम्-वच् + क्त
श्रुत्वा-श्रु + क्वा
अविचार्य-अ + वि + चर् + ल्यप्
सन्धि विच्छेद:
उदपतताम्- उत् + अपतताम्
DAV Class 7 Sanskrit Ch 8 Solutions – अविवेकः परमापदां पदम्
1. निम्नलिखितम् अनुच्छेद पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-
(क) (एकस्मिन् सरोवरे बहवः मत्स्याः वसन्ति स्म। सरोवरस्य तीरे द्वौ हंसौ कच्छपः च वसन्ति।)
(एकदा केचन मत्स्यजीविनः तत्र आगच्छन्। सरोवरं दृष्ट्वा ते परस्परम् अवदन्)
एक: मत्स्यजीवी – अत्र तु बहव: मत्स्या: कच्छपः च सन्ति।
द्वितीयः मत्स्यजीवी – अहं श्वः अत्र अवश्यम् एव आगमिष्यामि।
तृतीयः मत्स्यजीवी – अहम् अपि त्वया सह आगमिष्यामि। वयं मत्स्यान् कच्छपं च जालेन बद्ध्वा नेष्यामः।
प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत-
प्रश्न i.
कुत्र बहवः मत्स्या: कच्छपा: सन्ति?
(क) जले
(ख) सरोवरे
(ग) तडागे
(घ) समुद्रे
उत्तरम् :
(ख) सरोवरे
प्रश्न ii.
क: अवदत्-‘अहम् अपि त्वया सह आगमिष्यामि’।
(क) द्वितीयः मत्स्यजीवी
(ख) तृतीयः मत्स्यजीवी
(ग) प्रथमः मत्स्यजीवी
(घ) कश्चिदि न
उत्तरम् :
(ख) तृतीयः मत्स्यजीवी
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
प्रश्न :
सरोवरस्य तीरे के वसन्ति स्म?
उत्तरम् :
सरोवरस्य तीरे द्वौ हंसौ कच्छपः च वसन्ति स्म।
III. भाषिक कार्यम्-
प्रश्न i.
‘सरोवरं दृष्ट्वा ते परस्परम् अवदन्’-अत्र क्रियापद किम्?
(क) सरोवरं
(ख) ते
(ग) दृष्ट्व।
(घ) अवदन्
उत्तरम् :
(घ) अवदन्
प्रश्न ii.
‘केचन मत्स्यजीविन:’ अनयो: पदयो: विशेषणं किम्?
(क) मत्स्य:
(ख) जीविन:
(ग) केचन
(घ) मत्स्यजीविन:
उत्तरम् :
(ग) केचन
(ख) (कच्छपः मत्स्यजीविनां वार्तां श्रुत्वा भयभीतः च भूत्वा हंसयोः समीपं गच्छति।)
कच्छप: – मित्रे! मत्स्यजीविनः श्वः अगतत्य मां बद्ध्वा नेष्यन्ति। भवन्तौ मम सहायतां कुरुताम्। हंसौ – आवां कथं सहायतां करवाव?
कच्छप: – भवन्तौ माम् आकाशमार्गेण अन्यत्र नयताम्।
एक हंस: – (चिन्तयित्वा) आवां काष्ठस्य सहायतया भवन्तम् अन्यत्र नेष्यावः। आवां भवतः सहायतां करिष्यावः परं भवान् मार्गे किमपि न वदिष्यसि।
प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत-
प्रश्न i.
भयभीतः कच्छपः कयो: समीपम् गच्छति?
(क) जनयो:
(ख) हंसयो:
(ग) देवयो:
(घ) बकयो:
उत्तरम् :
(ख) हंसयो:
प्रश्न ii.
क: स्व सहायतायै हंसौ प्रार्थयत्?
(क) बक:
(ख) जीव:
(ग) हंस:
(घ) कच्छप:
उत्तरम् :
(घ) कच्छप:
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
प्रश्न :
एक: हंस: किम् अवद्त्?
उत्तरम् :
एक: हंस: अवदत्- “आवां काष्ठस्य सहायतया भवन्तम् अन्यत्र नेष्यावः।”
III. भाषिक कार्यम्-
प्रश्न i.
‘कच्छप: तेषां वार्ता श्रुत्वा भयभीतः अभवत्।’-अस्मिन् वाक्ये कर्तृपद किम्?
(क) कच्छप:
(ख) वार्तां
(ग) शृणोति
(घ) तेषाम्
उत्तरम् :
(क) कच्छप:
प्रश्न ii.
‘श्रुत्वा’ पदे प्रत्ययः वर्तते-
(क) क्वा
(ख) तुमुन्
(ग) ल्यप्
(घ) क्तवतु
उत्तरम् :
(क) क्वा
(ग) कच्छप: – आम्, शोभनम्।
हंसौ – आगच्छतु एतं लगुडं धारयतु।
(हंसौ कच्छप्प लगुडेन धृत्वा आकाशे उदपतताम्।)
जना: – (परस्परं कोलाहलं कुर्वन्तः) पश्य पश्य कीदृशं दृश्यम्। कच्छपः आकाशे उत्पतति।
(कोलाहलं श्रुत्वा कच्छपः किम् अपि वक्तुम् उद्यतः अभवत् तदैव सः नीचैः अपतत् अनश्यत् च।)
अतः उचितम् एव उक्तम्- “अविचार्य कर्म न कर्तव्यम्”।
प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत-
प्रश्न i.
हंसौ कच्छपं केन धृत्वा आकाशे उदपतताम्?
(क) दण्डेन
(ख) अम्बरेण
(ग) लगुडेन
(घ) हस्तेन
उत्तरम् :
(ग) लगुडेन
प्रश्न ii.
कर्म कथं न कर्तव्यम्?
(क) अविचार्य
(ख) विचार्य
(ग) विचारेण
(घ) मनसा
उत्तरम् :
(क) अविचार्य
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
प्रश्न :
जनाः परस्परं किम् कुर्वन्तः कथयन्ति?
उत्तरम् :
जनाः परस्परं कोलाहलम् कुर्वन्तः कथयन्ति।
III. भाषिक कार्यम्-
प्रश्न i.
संवादे ‘गगने’ पदस्य क: पर्याय: आगतः?
(क) जले
(ख) अग्नौ
(ग) धरायाम्
(घ) आकाशे
उत्तरम् :
(घ) आकाशे
प्रश्न ii.
‘परं भवान् मार्ग किमपि न वदिष्यति।’-अत्र ‘भवान्’ पद कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) हंसाय
(ख) कच्छपाय
(ग) मीनाय
(घ) जीवाय
उत्तरम् :
(ख) कच्छपाय
2. भाव अवबोधनम्-
मज्जूषायाः सहायतया समुचितं भावं सम्पूर्य लिखत-
‘अविचार्य कर्म न कर्तव्यम्’-
अस्य भावोऽस्ति-मानवजीवने ……i….. सदैव विचारं कृत्वा एव …….ii……. कुर्यात्। विचारं विना ये ……iii…… कार्य कुर्वन्ति ते सदैव ……iv….. एव प्राप्तुवन्ति दु:खिन: च भवन्ति।
मज्जूषा- कर्म, अपयशः, मनुष्य:, जना:
उत्तराणि :
i. मनुष्यः
ii. कर्म
iii. जनाः
iv. अपयशः।
3. निम्नलिखितान् रेखाइ्कितान् शब्दान् अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कृत्वा लिखत-
प्रश्न i.
अविचार्य कर्म न कर्तव्यम्।
(क) क:
(ख) किम्
(ग) कम्
(घ) कुत्र
उत्तरम् :
(ख) किम्
प्रश्न ii.
अविवेक: परमापदां पदम्।
(क) क:
(ख) कम्
(ग) कुत:
(घ) किम्
उत्तरम् :
(क) क:
प्रश्न iii.
सरोवरे बहवः मत्स्या: वसन्ति स्म।
(क) का:
(ख) के
(ग) क:
(घ) कति
उत्तरम् :
(घ) कति
प्रश्न iv.
सरोवरस्य तीरे द्वौ हंसौ अवसताम्।
(क) कुत्र
(ख) कस्मिन्
(ग) कदा
(घ) क:
उत्तरम् :
(क) कुत्र
प्रश्न v.
सरोवरं दृष्ट्वा ते परस्परम् अवदन्।
(क) क:
(ख) किम्
(ग) कम्
(घ) काम्
उत्तरम् :
(ग) कम्
प्रश्न vi.
वयं मत्स्यान् जालेन बद्ध्वा नेष्यामः।
(क) कम्
(ख) के
(ग) किम्
(घ) काम्
उत्तरम् :
(ख) के
प्रश्न vii.
कच्छप: तेषां वार्ता श्रुणोति।
(क) केषाम्
(ख) कासाम्
(ग) काम्
(घ) कम्
उत्तरम् :
(क) केषाम्
प्रश्न viii.
भयभीत: कच्छपः मित्रयोः समीपं गच्छति।
(क) क:
(ख) कथम्
(ग) कदा
(घ) कीदृश:
उत्तरम् :
(घ) कीदृशः
प्रश्न ix.
कच्छप: सर्वां वार्ता हंसौ अकथयत्।
(क) कौ
(ख) के
(ग) क:
(घ) कीदृशौ
उत्तरम् :
(क) कौ
प्रश्न x.
आवाम् काष्ठस्य सहायतया भवन्तम् अन्यत्र नेष्यावः।
(क) काम्
(ख) कम्
(ग) कौ
(घ) क:
उत्तरम् :
(ग) कौ
प्रश्न xi.
पर त्वं मार्गे किमपि न वदिष्यसि।
(क) क:
(ख) कम्
(ग) किम्
(घ) काम्
उत्तरम् :
(क) क:
प्रश्न xii.
हंसौ कच्छपं लगुडेन धृत्वा आकाशे उपदतताम्।
(क) केन
(ख) कथम्
(ग) कीदृशेण
(घ) कीदृशः
उत्तरम् :
(क) केन
प्रश्न xiii.
जनाः कोलाहलम कुर्वन्तः कथयन्ति।
(क) कम्
(ख) क:
(ग) किम्
(घ) कान्
उत्तरम् :
(ग) किम्
प्रश्न xiv.
सः कच्छप: नीचै: अपतत्।
(क) क:
(ख) कुत्र
(ग) कदा
(घ) कथम्
उत्तरम् :
(ख) कुत्र।
4. निम्न पड्क्तीन् कथाक्रमानुसारं पुनः संयोजनं कृत्वा लिखत-
(क) i. हंसौ तं लगुडेन नीत्वा आकाशमार्गेण अनयताम्।
ii. कच्छपः तान् श्रुत्वा भयभीतः अभवत्।
iii. किम् अपि वक्तुकामः कच्छपः नीचै: अपतत् मृतः च।
iv. सरोवरे एक: कच्छप: बहव: मत्स्याः च अवसन्।
v. जना: एतत् दृष्ट्वा कोलाहलम् अकुर्वन्।
vi. मत्स्यजीविभिः प्रभाते आगमनं निश्चितम् कृतम्।
उत्तराणि :
i. सरोवरे एक: कच्छप: बहव: मत्स्या: च अवसन्।
ii. मत्स्यजीबिभिः प्रभाते आगमनं निश्चितम् कृतम्।
iii. कच्छपः तान् श्रुत्वा भयभीतः अभवत्।
iv. हंसौ तं लगुडेन नीत्वा आकाशमार्गेण अनयताम्।
v. जना: एतत् दृष्ट्वा कोलाहलम् अकुर्वन्।
vi. किम् अपि वक्तुकामः कच्छपः नीचैः अपतत् मृतः च।
(ख) i. तेषां निश्चयं श्रुत्वा कच्छपः व्याकुलः जातः।
ii. एकदा अनेके मत्स्यजीविन: तत्र आगच्छन्।
iii. आकाशमार्गण गच्छन् कच्छपः वक्तुकामः अधः अपतत् अनश्यत् च।
iv. स: स्वमित्रे हंसौ स्वरक्षार्थ प्रार्थयत्।
v. एकस्मिन् सरोवरे बहव: मत्स्या: कच्छपाः च निवसन्ति स्म।
vi. ते श्वः प्रभाते आगत्य जालैः मत्स्यान् कच्छपान् च नेतुं निश्चियम् अकुर्वन्।
उत्तराणि
i. एकस्मिन् सरोवरे बहवः मत्स्या: कच्छपाः च निवसन्ति स्म।
ii. एकदा अनेके मत्स्यजीविनः तत्र आगच्छन्।
iii. ते श्वः प्रभाते आगत्य जालैः मत्स्यान् कच्छपान् च नेतुं निश्चियम् अकुर्वन्।
iv. तेषां निश्चयं श्रुत्वा कच्छपः व्याकुल: जातः।
v. स: स्वमित्रे हंसौ स्वरक्षार्थ प्रार्थयत्।
vi. आकाशमार्गेण गच्छन् कच्छपः वक्तुकामः अधः अपतत् अनश्यत् च।
(ग) i. तेषाम् कोलाहलं श्रुत्वा यदा कच्छप: किमपि वक्तुम् इच्छति तदा नीचै: पतित्वा अनश्यत्।
ii. हंसौ अवदताम्-” यदि भवान् किज्चिद् न वदेत् तहिं आवाम् भवतः रक्षां करिष्यावः।
iii. तदा जनाः मार्गे एतत् दृश्यं दृष्ट्वा कोलाहलम् अकुर्वन्।
iv. स: स्वमित्रे हंसौ प्रति गत्वा स्वरक्षार्थ प्रार्थयत्।
v. तौ लगुडेन सह कच्छपं नीत्वा अन्यत्र उदपतताम्।
vi. एकदा एक: कच्छपः मत्स्थजीविनां वार्ता श्रुत्वा अचिन्तयत्।
उत्तराणि :
i. एकदा एक: कच्छपः मत्स्यज्ञीविनां वार्तां श्रुत्वा अचिन्तयत्।
ii. स: स्वमित्रे हंसौ प्रति गत्वा स्वरक्षार्थ प्रार्थयत्।
iii. हंसौ अवदताम्-यदि भवान् किज्निद् न वदेत् तर्हि आवाम् भवतः रक्षां करिष्यावः।
iv. तौ लगुडेन सह कच्छपं नीत्वा अन्यत्र उदपतताम्।
v. तदा जनाः मार्ग एतत् दृश्यं दृष्ट्वा कोलाहलम् अकुर्वन्।
vi. तेषाम् कोलाहलं श्रुत्वा यदा कच्छपः किमपि वक्तुम् इच्छति तदा नीचै: पतित्वा अनश्यत्।
5. निम्नलिखितानां पदानां पर्यायं चित्त्वा लिखत-
पदानि | पर्याया: |
i. पदम् | (क) अन्यस्मिन् स्थाने |
ii. धृत्वा | (ख) तुडागे |
iii. आकणर्ण | (ग) पथि |
iv. मार्ग | (घ) स्थानम् |
v. भयभीता: | (ङ) गृहीत्वा |
vi. सहायतार्थम् | (च) अकथयन् |
vii. सरोवरे | (छ) सहायतायै |
viii. काष्ठस्य | (ज) कथाम् |
ix. अवदन् | (झ) लगुडस्य |
x. अन्यत्र | (ञ) मीना: |
xi. वार्ताम् | (ट) त्रस्ता: |
xii. मत्स्या: | (ठ) श्रुत्वा |
xiii. आकाशे | (ड) तत्पर: |
xiv. उद्यत: | (ढ) अधः |
xv. वक्तुम् | (ण) गगने |
xvi. नीचै: | (त) कथयितुम् |
उत्तराणि :
पदानि | पर्याया: |
i. पदम् | (घ) स्थानम् |
ii. धृत्वा | (ङ) गृहीत्वा |
iii. आकणर्ण | (ठ) श्रुत्वा |
iv. मार्ग | (ग) पथि |
v. भयभीता: | (ट) त्रस्ता: |
vi. सहायतार्थम् | (छ) सहायतायै |
vii. सरोवरे | (ख) तडागे |
viii. काष्ठस्य | (झ) लगुडस्य |
ix. अवदन् | (च) अकथयन् |
x. अन्यत्र | (क) अन्यस्मिन् स्थाने |
xi. वार्ताम् | (ज) कथाम् |
xii. मत्स्या: | (ञ) मीना: |
xiii. आकाशे | (ण) गगने |
xiv. उद्यत: | (ड) तत्पर: |
xv. वक्तुम् | (त) कथयितुम् |
xvi. नीचै: | (ढ) अधः |