DAV Class 7 Sanskrit Book Solutions Chapter 5 सुवचनानि

Through DAV Class 7 Sanskrit Book Solutions Chapter 5 सुवचनानि, students can easily access answers to the questions presented in the textbook.

DAV Class 7 Sanskrit Chapter 5 Solutions – सुवचनानि

Surbhi Sanskrit Book Class 7 Solutions Pdf DAV Chapter 5 सुवचनानि

1. पठन्तु लिखन्तु च ‘आम्’ अथवा ‘न’-

उत्तराणि :
i. खलस्य विद्या ज्ञानाय भवति। – न
ii. सज्जनाः धनं प्राप्य दानम् अपि कुर्वन्ति। – आम्
iii. ‘अयं मम अस्ति, सः परकीयः अस्ति’ इति उदारजनाः चिन्तयन्ति। – न
iv. सज्जनानां सड्गत्वा मानवस्य उन्नतिः भवति। – आम्
v. विदुषां कृते प्रत्येकं स्थानं विदेशः इव भवति। – न

2. मअ्जूषायां प्रदत्त-पदैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-

i. साधो: विद्या ________ भवति।
ii. खलस्य ________ परेषां परिपीडनाय भवति।
iii. कमलपत् रे स्थित जलं ________ इव भवति।
iv. ________ कृते किमपि स्थानां दूर न भवति।
v. ________ तु वसुधैव कुटुम्बकम्।
उत्तराणि :
i. ज्ञानाय
ii. शक्ति:
iii. मौक्तिकम्
iv. व्यवसायिनाम्
v. उदारचारितानाम्

3. मज्जूषाया: उचितं पर्यायपदं चित्वा लिखन्तु-

i. वारि ___________
ii. सविद्यानाम् ___________
iii. वसुधा ___________
iv. मदाय ___________
v. धत्ते ___________
उत्तराणि :
i. जलम्
ii. बिदुषाम्
iii. पृथ्वी
iv. अभिमानाय
v. धारयति

4. एतेषाम् प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन वदन्तु लिखन्तु च-

i. कस्य शक्तिः परेषां पीडनाय भवति?
ii. महाजनस्य संसर्गः कीदृशः भवति?
iii. केषाम् कृते कोऽपि परः न भवति?
iv. उदारचरितानां कुते किं कुटुम्बकम भवति?
v. कस्य धनं दानाय भवति?
उत्तराणि :
i. खलस्य
ii. उन्नतिकारक:
iii. प्रियवादिनाम्
iv. वसुधा
v. साधो:

5. एतेषाम् प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखन्तु-

i. साधो: शक्ति: किमर्थ भवति? _______________
ii. अयं निज: परो वा इति केषाम् गणना? _______________
iii. केषाम् कृते किमपि कार्य भारं न भवति? _______________
iv. किम् मुक्ताफलश्रियम् धत्ते? _______________
v. कस्य धनं दानाय भवति? _______________
उत्तराणि :

i. साधो: शक्ति: किमर्थ भवति? – साधोः शक्तिः परेषां रक्षणाय भवति।
ii. अयं निज: परो वा इति केषाम् गणना? – अयं निजः परोवा इति लघुचेतसाम् गणना।
iii. केषाम् कृते किमपि कार्य भारं न भवति? – समर्थानां कृते किमपि कार्यं भारं न भवति।
iv. किम् मुक्ताफलश्रियम् धत्ते? – पद्मपत्रस्थितं वारि मुक्ताफलाश्रियम् धत्ते।
v. कस्य धनं दानाय भवति? – साधोः धनं दानाय भवति।

6. स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु-

i. खलस्य धनं मदाय भवति। __________________
ii. महाजनस्य संसर्गः उन्नतिकारक: भवति। __________________
iii. व्यवसायिनां कृते किमपि स्थानं दूर न भवति। __________________
iv. साधोः विद्या ज्ञानाय भवति। __________________
v. उदारजनाः सम्पूर्ण संसारं स्वपरिवारतुल्यं जानन्ति। __________________
उत्तराणि :
i. खलस्य धनं मदाय भवति। – खलस्य किं मदाय भवति?
ii. महाजनस्य संसर्गः उन्नतिकारक: भवति। – कास्य संसर्ग उन्नतिकारक: भवति?
iii. व्यवसायिनां कृते किमपि स्थानं दूर न भवति। – केषाम् कृते किमपि स्थानं दूर न भवति?
iv. साधोः विद्या ज्ञानाय भवति। – कस्य विद्या ज्ञानाय भवति?
v. उदारजनाः सम्पूर्ण संसारं स्वपरिवारतुल्यं जानन्ति। – के सम्पूर्ण संसारं स्वपरिवारतुल्यं जानन्ति?

7. उचितं भावं (✓) इति चिह्लेन चिह्नित कुर्वन्तु

उत्तराणि :
(क) उदारचरितानाम्-
i. येषां हुद्यं लघु भवति। [ ]
ii. येषां हद्यं विशालं भवति। [✓]

(ख) महाजन:-
i. यः सर्वदा सर्वेषम् उन्नतिविषये चिन्तयति। [✓]
ii. यः सर्वदा स्वविषये चिन्तयति। [ ]

(ग) कः पर: प्रियवादिनाम्-
i. ये प्रियं वदन्ति सर्व जनाः तेषां मित्राणि भवन्ति। [✓]
ii. ये जनाः केवल मित्रै: सह प्रियं वदन्ति ते सज्जनाः सन्ति। [ ]

मूल्यात्मक: प्रश्न:-

भवान्/भवती ज्ञानं प्राप्य अन्येषाम् उपकाराय किं किं करिष्यति?
उत्तराणि :
i. अहं ज्ञानं प्राप्यं अन्येषाम् उपकाराय शिक्षा व्यवस्थां करष्यिमि।
ii. पश्चात् दरिदिभ्यः विकलाड्गेप्यश्य भोजनव्यवस्थां निश्शुल्क करिष्यामि।
iii. तेषाम् कल्याणार्थं जीविकोपायमपि करिष्यामि।
iv. येन तेडपि स्वजीवनं सुखपूर्वक जीवेयुः।
v. तेषां बालक बालिकानामपि कल्याणाय शिक्षाया: सम्पूर्णां सुचारु व्यवस्थां करिष्यामि।

गतिविधि:-

‘सत्सड्गतिः’ इति विषयम् अधिकृत्य पाठ्यपुस्तकात् भिन्नं श्लोकानाम् अन्वेषणं कुर्वन्तु कक्षायां च तेषां सस्वरं पाठं कुर्वन्तु।
उत्तराणि :
सत्सड्गति:
1. जाइ्यं धियो हरति सिज्चति वाचि सत्यम्
मनोन्नतिं दिशति पापमपाकरोति।
चेतः प्रसादयति दिक्षु तनोति कीर्तिम्
सत्सड्गतिः कथय किन्न करोति पुंसाम्॥
2. मैत्रों सद्भि: कुर्यात् स्नेहं सत्सु तु सर्वथा।
संसर्गसाधुभिः कुर्याद् असत्सड्गं परित्यजेत्॥
3. दुर्जनस्य हि सड्गेन सुजनोऽपि विनश्यति।
प्रसन्नमपि पानीयं कर्दमैः कलुषीकृत्म्॥

व्याकरणम् :

अभ्यास:

1. अधोलिखितेषु वाक्येषु स्थूलपदेषु प्रयुक्तां विभक्ति कारकम् च लिखन्तु-

उत्तराणि :

2. उचितविभक्ति प्रयोगै: रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-

i. _______ जिज्ञासुः आसीत्। (बाल:/बालम)
ii. जना: __________ शक्ति प्राप्तुवन्ति। (भोजनम्/भोजनेन)
iii. ______ विद्या विवाद्य भवति। (खलस्य/खलात्)
iv. _______ त्वम् वद। (हे श्याम!/श्यामम्)
v. छात्रा: _________ उद्यानं गच्छन्ति। (मनोरज्जनम्/मनोरज्जनाय)
vi. जना: __________ भ्रमन्ति। (उद्यानात्/उद्याने)
vii. ते __________ नमन्ति। (अध्यापकम्/अध्यापकाय)
viii. स: ___________ आगच्छति। (नगरम्/नगरात्)
उत्तराणि :
i. बाल:
ii. भोजनेन
iii. खलस्य
iv. हे श्याम!
v. मनोरज्जनाय
vi. उद्याने
vii. अध्यापकम्
viii. नगरात्

1. विद्या विवादाय धनं मदाय शक्तिः परेषां परिपीडनाय।
खलस्य साधोर्विपरीतमेतत् ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय।

हिंदी अनुवाद – दुष्ट की विद्या विवाद (झगड़ने) के लिए, धन अभिमान के लिए, शक्ति (ताकत) दूसरों को पीड़ा (दुख) देने के लिए होते हैं। परतु सज्जनों की विद्या ज्ञान के लिए, धन दान देने के लिए और शक्ति (बल) दूसरों की रक्षा के लिए होते हैं।
शब्दार्थ: – विवादाय-झगड़ने के लिए। मदाय-अभिमान के लिए। परेषाम्-दूसरों के। परिपीडनाय-पीड़ा देने के लिए। खलस्य-दुष्ट का। साधो:-सज्जन का। विपरीतम्-उल्टा। रक्षणाय-रक्षा करने के लिए।
अन्वयः-मज्जूषाया: उचितै: पदै: अन्वयपूर्ति कुरुत-
खलस्य …….i. …….. विवादाय, धनं ……ii……… शक्तिः परेषां परिपीडनाय। साधो: एतत् ……iii……. ज्ञानाय ……..iv…… रक्षणाय च।
मज्जूषा- मदाय, दानाय, विपरीतं, विद्या
उत्तराणि :
i. विद्या, ii. मदाय, iii. विपरीतं, iv. दानाय।
सरलार्थः-यदि दुष्टानाम् समीपे विद्या भवति तर्हि ते अस्याः उपयोगं विवादस्य (कलहस्य) कृते कुर्वन्ति, धनं प्राप्य ते अभिमानं कुर्वन्ति, शक्तेः उपयोगम् अन्येक्यः दुःखदानाय कुर्वन्ति; परन्तु यदि सज्जनानां समीपे विद्या, धनं, शक्तिः च भवन्ति तदा ते एतेषाम् उपयोगम् ज्ञानस्य कृते दानस्य कृते अन्येषां च रक्षणाय कुर्वन्ति।
सरलार्थ-यद् दुष्टों के पास विद्या होती है तो वे इसका उपयोग विवाद् के (झगड़े के) लिए करते हैं, धन को प्राप्त करके वे अभिमान करते हैं, शक्ति का उपयोग दूसरों को दुख देने के लिए करते हैं; परन्तु यदि सज्जनों के पास विद्या, धन या शक्ति होती है तब वे इनका उपयोग क्रमशः ज्ञान के लिए, दान के लिए और दूसरों की रक्षा के लिए करते हैं। सन्धि विच्छेद:
i. धनं मदाय = धनम् + मदाय
ii. साधोर्विपरीतमेतत् = साधो: + विपरीतम् + एतत्

2. अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्॥

हिंदी अनुवाद – यह अपना है अथवा पराया। इस तरह की गिनती छोटी बुद्धि (छोटे विचार) वालों की होती है। बड़े हद्य वालों का तो सारा संसार ही परिवार होता है।
शब्दार्थः – निजः-अपना। पर:-पराया। गणना-गिनती (विचार)। लघुचेतसाम्-छोटी बुद्धि (सोच) वालों की। उदारचरितानाम्-बड़े हृद्य वालों का। वसुधा-धरती (संसार)। एव-ही। कुटुम्बकम्-परिवार।
अन्वयः-मज्जूषाया: समुचितानि पदानि नीत्वा श्लोकस्य पूर्ति करोतु भवान्-
अयं ….i…… पर: वा इति …..ii……. लघुचेतसाम्। उदारचरितानां तु …..iii. ….एव….iv….. (भवति)।
मज्जूषा- गणना, कुटुम्बकम्, निजः, वसुधा
उत्तराणि :
i. निजः ii. गणना iii. वसुधा iv. कुटुम्बकम्।

सरलार्थः-अयं मम अस्ति अयम् अपरस्य अस्ति इति निम्नश्रेणयाः मानवाः चिन्तयन्ति, परन्तु उत्तमानां मानवानां कृते तु सम्पूर्णसंसारः एव स्वपरिवारस्य तुल्यः भवति।

सरलार्थ-यह मेरा है, यह दूसरे का है, इस प्रकार नीची श्रेणी (निम्न स्तर) के लोग सोचते हैं, परंतु उत्तम मनुष्यों के लिए तो सारा संसार ही अपने परिवार की तरह होता है।
सन्धि विच्छेद: i. परो वेति = पर: + वा + इति
ii. वसुधैव = वसुधा + एव

3. महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः।
पद्मपत्रस्थितं वारि धत्ते मुक्ताफलश्रियम्॥

हिंदी अनुवाद-महान लोगों की संगति किसके लिए उन्नति कारक (करने वाली) नहीं है। कमल की पंखुड़ी पर पड़ी पानी की बूँद मोती का रूप धारण कर लेती है अथवा मोती के रूप में दिखाई देती है।
शब्दार्थः – महाजनस्य-महान् लोगों की। संसर्ग:-संगति। न-नहीं। उन्नतिकारक:-उन्नति करने वाली। पद्मपत्रस्थितम्-कमल की पंखुड़ी पर पड़ी हुई। वारि-जल की बूँद। धत्ते-धारण कर लेती है। मुक्ताफल-मोती (की)। श्रियम्-शोभा (रूप) को।
अन्वयः-मज्जूषा

याः पदानि नीत्वा अन्वय पूर्ति करोतु भवान्-
महाजनस्य …..i…… कस्य …….ii……. न (अस्ति), ………iii……. स्थितं वारि ……….. iv……. धत्ते।
मज्जूषा- उन्नतिकारक:, मुक्ताफलश्रियम्, संसर्गः, पद्मपत्रे
उत्तराणि :
i. संसर्ग:, ii. उन्नतिकारक:, iii. पद्मपत्र, iv. मुक्ताफलश्रियम्।

सरलार्थः-सज्जनानां मित्रता सर्वेषां जनानाम् उन्नति करोति। यथा कमलपत्रे स्थित जलं मौक्तिकस्य रूपं धारयति तथा एव सज्जनपुरुषाणां मित्रतया दुष्टजनाः अपि सज्जनाः भवन्ति।
सरलार्थ-सज्जनों की मित्रता सभी लोगों की उन्नति करती है। जैसे कमल की पंखुड़ी पर पड़ी हुई जल की बूँट मोती का रूप धारण कर लेती है वैसे ही सज्जन लोगों की मित्रता से दुष्ट लोग भी सज्जन हो जाते हैं।

सन्धि विच्छेदः
i. नोन्नतिकारक: = न + उन्नतिकारक:
ii. संसर्ग: = सम् + सर्ग:

संयोग: i. पद्म + पत्र स्थितम् = पद्मपत्रस्थितम्
ii. मुक्ताफल + श्रियम् = मुक्ताफलश्रियम्

4. को भारः समर्थानां, किं दूर व्यवसायिनाम्।
को विदेशः सविद्यानां, क: परः प्रियवादिनाम्॥

हिंदी अनुवाद – समर्थ लोगों के लिए भार क्या है? अर्थात् कुछ भी नहीं। व्यवसायी (कर्मशील) लोगों के लिए दूर क्या है? अर्थात् कुछ भी नहीं। विद्या से युक्त लोगों के लिए विदेश क्या है? अर्थात् कुछ भी नहीं। प्रिय बोलने वालों के लिए पराया कौन है? अर्थात् कोई नहीं।

शब्दार्थः-क:-क्या। भारः-भार (बोझ)। समर्थानाम्-समर्थ (शक्तिशाली) लोगों का। व्यवसायिनाम्-व्यापारियों का। सविद्यानाम्-विद्वानों का। पर:-पराया। प्रियवादिनाम्-प्रिय बोलने वालों का।

अन्वयः-मज्जूषाया: पदानि नीत्वा अन्वयपूर्ति कुर्यात्।
……i……. भारः क:, ii. ….. दूर किं, सविद्यानां …….iii. ……. क:, …… iv. ….. पर: क: (अस्ति)।

मऊ्जूषा – प्रियवादिनां, विदेशः, समर्थानां, व्यवसायिनाम्
उत्तराणि :
i. समर्थानां
ii. व्यवसायिनाम्
iii. विदेशः
iv. प्रियवादिनां

सरलार्थ: – यथा शक्तियुक्तनरस्य कृते किमपि कार्यं भारं न भवति। व्यवसायिनां कृते किम् अपि स्थानं दूर न भवति, विदुषां कृते किमपि स्थानं विदेशतुल्यं न भवति तथैव ये मानवाः प्रियवचन वदन्ति तेषाम् कृते कोऽपि परकीयः न भवति।
सरलार्थ – जैसे शक्ति से युक्त मनुष्य के लिए कुछ भी कार्य भार नहीं होता है। व्यापारियों के लिए कोई भी स्थान दूर नहीं होता है। विद्वानों के लिए कोई भी स्थान विदेश की तरह (अनजान) नहीं होता है। वैसे ही जो लोग प्रिय वाणी बोलते हैं, उनके लिए कोई भी पराया नहीं होता है।

सन्धि विच्छेद: – i. को भार – क: + भार:
ii. को विदेश: – क: + विदेश:
iii. किं दूरम् – किम् + दूरम्

DAV Class 7 Sanskrit Ch 5 Solutions – सुवचनानि

1. निम्न श्लोकं पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

(क) विद्या विवादाय धनं मदाय शक्तिः परेषां परिपीडनाय।
खलस्य साधोर्विपरीतमेतत् ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय।।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न i.
कस्य विद्या विवादाय भवति?
(क) दुष्टस्य
(ख) सज्जनस्य
(ग) खलस्य
(घ) साधो:
उत्तरम् :
(ग) खलस्य

प्रश्न ii.
साधो: धनं किमर्थ भवति?
(क) दानाय
(ख) ज्ञानाय
(ग) मदाय
(घ) रक्षणाय
उत्तरम् :
(क) दानाय

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
खलस्य शक्ति: किमर्थ भवति?
उत्तरम् :
खलस्य शक्ति: परेषां परिपीडनाय भवति।

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
‘ज् + ज् + आ + न् + आ + य् + अ’-अस्य संयोजनं कृत्वा लिखत।
(क) ग्यानाय
(ख) दानाय
(ग) ज्ञानाय
(घ) ग्नानाय
उत्तरम् :
(ग) ज्ञानाय

प्रश्न ii.
श्लोके ‘साधो:’ पद्स्य क: विपर्यय: आगतः?
(क) सज्जनस्य
(ख) दुष्टस्य
(ग) दुरात्मन :
(घ) खलस्य
उत्तरम् :
(घ) खलस्य

(ख) अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्॥

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न i.
‘अयं निज: पर: वा अस्ति’-इति केषां गणना भवति?
(क) कुटुम्बकम्
(ख) कुटुम्बकस्य
(ग) लघुचेतसाम्
(घ) लघुचेतस:
उत्तरम् :
(ग) लघुचेतसाम्

प्रश्न ii.
उदारचरिता: वसुधां किं मन्यन्ते?
(क) गृहम्
(ख) परिवारम्
(ग) बलाम्
(घ) कुटुम्बकम्
उत्तरम् :
(घ) कुटुम्बकम्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
लघुचेतसां गणना का भवति?
उत्तरम् :
लघुचेतसां गणना ‘अयं निज: पर: वा इति’ भवति।

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
श्लोके ‘परिवारम्’ इति पदस्य क: पर्यायः आगत?
(क) गणना
(ख) कुटुम्बकम्
(ग) वसुधा
(घ) निज:
उत्तरम् :
(ख) कुटुम्बकम्

प्रश्न ii.
अत्र श्लोके ‘निजः’ पदस्य कः विपर्ययः प्रयुक्त:?
(क) पर:
(ख) बेति
(ग) गणना
(घ) वा
उत्तरम् :
(क) पर:

(ग) महाजनस्य संसर्ग: कस्य नोन्नतिकारकः।
पद्मपत्रस्थित वारि धत्ते मुक्ताफलश्रियम्॥

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न i.
कस्य संसर्गः उन्नतिकारक: भवति?
(क) महाजनस्य
(ख) जनस्य
(ग) दुष्टस्य
(घ) दुर्जनस्य
उत्तरम् :
(क) महाजनस्य

प्रश्न ii.
मुक्ताफलश्रियं कि धत्ते?
(क) फलम्
(ख) मौक्तिकं
(ग) वारि
(घ) अश्रु
उत्तरम् :
(ग) वारि

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
महाजनस्य संसर्ग: कीदृशो भवति?
उत्तरम् :
महाजनस्य संसर्गः उन्नतिकारकः भवति।

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
‘दुर्जनस्य’ इति पदस्य क: विलोम: अत्र लिखित:?
(क) सज्जनस्य
(ख) महाजनस्य
(ग) जनस्य
(घ) बालस्य
उत्तरम् :
(ख) महाजनस्य

प्रश्न ii.
श्लोके ‘जलम्’ इति पदस्य क: पर्यायः आगतः?
(क) नीरम्
(ख) नीर
(ग) आप:
(घ) वारि
उत्तरम् :
(घ) वारि

(घ) को भारः समर्थानां, किं दूर व्यसायिनाम्।
को विदेशः सविद्यानां, क: परः प्रियवादिनाम्॥

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न i.
केषां दूर न भवति?
(क) व्यवसायिनाम्
(ख) सविद्यानाम्
(ग) विषयीणाम्
(घ) योगीनाम्
उत्तरम् :
(क) व्यवसायिनाम्

प्रश्न ii.
केषां कोऽपि पर: नास्ति?
(क) समर्थानां
(ख) प्रियवादिनाम्
(ग) सविद्यानाम्
(घ) व्यवसयिनाम्
उत्तरम् :
(ख) प्रियवादिनाम्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
केषां भारः न भवति?
उत्तरम् :
समर्थानां भारः न भवति।

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
‘समीप’ पदस्य क: विपर्यय: श्लोके आगतः?
(क) दूरं
(ख) निकषा
(ग) समया
(घ) निकटम्
उत्तरम् :
(क) दूरं

प्रश्न ii.
‘व् + इ + ……. + ए + श् + अ + :’ अत्र उचितेन पदेन रिक्तस्थानं पूरयत-
(क) न्
(ख) द्
(ग) प्
(घ) त्
उत्तरम् :
(ख) द्

2. निम्न पड्क्तीनां समुचितं भावं लिखत-

(क) शक्तिः परेषां परिपीडनाय-

अस्य भावोऽस्ति-दुष्टजनस्य ……i….. सामान्यजनानां …….ii.…… भवति। अर्थात् दुष्टः स्वशक्तिं अन्येषां ………iii……. पीडार्थम् एव प्रयोग कुर्वन्ति।
मज्जूषा- पीडायै, जनानां, शक्ति:
उत्तराणि :
i. शक्तिः, ii. पीडायै, iii. जनानां।

(ख) उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्-

अर्थात्-उत्तम स्वभाव युक्ता: …….i…… सम्पूर्णा ……ii….. एव स्वपरिवारम् इव स्नेह कुर्वन्ति। तेभ्यः कोऽपि जन: ……iii…… न भवति।
मज्जूषा-धराम्, जनाः, परः
उत्तराणि :
i. जनाः, ii. धराम्, iii. परः।

(ग) महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारक:-

भावार्थः- अस्मिन् संसारे ……i…… जनानां संगति: सर्वेषां जनानां ……ii….. भवति। कश्चि्
अपि मनुष्यः श्रेष्ठजनेन …..iii….. न प्राप्नोति।
मज्जूषा- हानि, श्रेष्ठानां, हितकारिणी
उत्तराणि :
i. श्रेष्ठानां, ii. हितकारिणी, iii. हानिं।

(घ) किं दूरं व्यवसायिनाम्
भावार्थः – व्यवसायं …..i….. मनुष्यः दूराति …….ii……. गच्छति। तस्मै अस्मिन् संसारे किक्चिदपि …….iii…… दूरं नास्ति। स: निज व्यवसाये लाभार्थ अतीव दूरम् अपि गमनाय तत्परः भवति।
मअ्जूषा- कुर्वन्, स्थानं, दूरं
उत्तराणि :
i. कुर्वन्, ii. दूरं, iii. स्थानं।

3. रेखाइ्कितानां पदानां स्थानेषु प्रश्नवाचकं पदं लिखतु भवान्-

प्रश्न i.
खलस्य विद्या विवादाय भवति।
(क) केषाम्
(ख) कस्य
(ग) कस्मिन्
(घ) कम्
उत्तरम् :
(ख) कस्य

प्रश्न ii.
साधो: धनं दानाय भवति।
(क) कम्
(ख) कस्मात्
(ग) कस्मिन्
(घ) कस्य
उत्तरम् :
(घ) कस्य

प्रश्न iii.
पररक्षणाय साधोः शक्तिः भवति।
(क) किमर्थम्
(ख) कस्य
(ग) कस्मिन्
(घ) कदा
उत्तरम् :
(क) किमर्थम्

प्रश्न iv.
खलस्य शक्तिः परेषां परिपीडनाय भवति।
(क) कस्य
(ख) किमर्थ
(ग) केषां
(घ) कुत्र
उत्तरम् :
(ग) केषां

प्रश्न v.
अयं निजः अस्ति इति लघुचेतः मन्यते।
(क) कस्य
(ख) क:
(ग) कुतः
(घ) कदा
उत्तरम् :
(ख) क:

प्रश्न vi.
लघुचेतसां गणना उत्तमा न भवति।
(क) केषाम्
(ख) कस्य
(ग) कान्
(घ) कम्
उत्तरम् :
(क) केषाम्

प्रश्न vii.
उदारचरिताः वसुधाम् कुटुम्बं मन्यन्ते।
(क) के
(ख) काः
(ग) क:
(घ) केचिद्
उत्तरम् :
(क) के

प्रश्न viii.
महाजनस्य संसर्गः उन्नतिकारक: भवति।
(क) क:
(ख) कीदृश:
(ग) का:
(घ) का
उत्तरम् :
(ख) कीदृशः

प्रश्न ix.
कमलपत्रे स्थित वारि मुक्ता फल प्रतीयते।
(क) कम्
(ख) किम्
(ग) का
(घ) का:
उत्तरम् :
(ख) किम्

प्रश्न x.
मुक्ताफलस्य श्रियमू वारि धारयति।
(क) काम्
(ख) का
(ग) किम्
(घ) का:
उत्तरम् :
(क) काम्

प्रश्न xi.
महाजनस्य संगतिः सर्वेषां हितं करोति।
(क) किम्
(ख) कम्
(ग) काम्
(घ) का
उत्तरम् :
(क) किम्

प्रश्न xii.
प्रियवादिनाम अपर: कोऽपि न भवति।
(क) काम्
(ख) कासाम्
(ग) केषाम्
(घ) कस्य
उत्तरम् :
(ग) केषाम्

प्रश्न xiii.
सविद्यानाम् स्वदेशः सर्वत्र भवति।
(क) का
(ख) का:
(ग) के
(घ) क:
उत्तरम् :
(घ) क:

प्रश्न xiv.
व्यवसायिनाम अर्थ किज्चिदपि दूरं न भवति।
(क) केषाम्
(ख) कासाम्
(ग) काम्
(घ) कम्
उत्तरम् :
(क) केषाम्।

4. ‘क’ वर्गीय पड्क्तीनां मेलनं ‘ख’ वर्गीय पड्क्तिभिः सह कुरुत-

‘क’	‘ख’
i. खलस्य साधोर्विपरीतमेतत्	(क) कस्य न नोन्नतिकारक:
ii. को विदेश:	(ख) वसुधैव कुटुम्बकम्
iii. पद्मपत्रस्थित वारि	(ग) प्रियवादिनाम्
iv. को भार:	(घ) ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय
v. विद्या विवादाय धनं मदाय	(ङ) व्यवसायिनाम्
vi. उदारचरितानां तु	(च) गणना लघुचेतसाम्
vii. महाजनस्य संसर्ग:	(छ) धत्ते मुक्ताफलश्रियम्
viii. अयं निज: परो वेति	(ज) शक्तिः परेषां परिपीडनाय
ix. किं दूरम्	(झ) समर्थानाम्
x. कः पर:	(ञ) सविद्यानाम्

उत्तराणि :

‘क’	‘ख’
i. खलस्य साधोर्विपरीतमेतत्	(घ) ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय
ii. को विदेश:	(ञ) सविद्यानाम्
iii. पद्मपत्रस्थित वारि	(छ) धत्ते मुक्ताफलश्रियम्
iv. को भार:	(झ) समर्थानाम्
v. विद्या विवादाय धनं मदाय	(ज) शक्तिः परेषां परिपीडनाय
vi. उदारचरितानां तु	(ख) वसुधैव कुटुम्बकम्
vii. महाजनस्य संसर्ग:	(क) कस्य न नोन्नतिकारक:
viii. अयं निज: परो वेति	(च) गणना लघुचेतसाम्
ix. किं दूरम्	(ङ) व्यवसायिनाम्
x. कः पर:	(ग) प्रियवादिनाम्