DAV Class 7 Sanskrit Book Solutions Chapter 2 अभ्यासः एव परमो गुरुः

Through DAV Class 7 Sanskrit Book Solutions Chapter 2 अभ्यासः एव परमो गुरुः, students can easily access answers to the questions presented in the textbook.

DAV Class 7 Sanskrit Chapter 2 Solutions – अभ्यासः एव परमो गुरुः

Surbhi Sanskrit Book Class 7 Solutions Pdf DAV Chapter 2 अभ्यासः एव परमो गुरुः

1. पाठ पठित्वा वदन्तु लिखन्तु च ‘आम्’ अथवा ‘नहि’-

i. किं छात्र: पठने अकुशलः आसीत्? – __________
ii. किं छात्रस्य उपहासम् अध्यापका: कुर्वन्ति स्म? – __________
iii. किं गर्तः घटस्य अधः आसीत्? – __________
iv. किं गर्तः घटस्थापनेन अभवत्? – __________
v. कि बालक: उपहासेन दुःखी आसीत्? – __________
vi. किं बालक: पठितुं न इच्छति स्म? – __________
vii. किं छात्रः परीक्षायाम् सफलः अभवत्? – __________
viii. किम् अभ्यास: परमो गुरु:? – __________
उत्तराणि :
i. किं छात्र: पठने अकुशलः आसीत्? – आम्
ii. किं छात्रस्य उपहासम् अध्यापका: कुर्वन्ति स्म? – नहि
iii. किं गर्तः घटस्य अधः आसीत्? – आम्
iv. किं गर्तः घटस्थापनेन अभवत्? – आम्
v. कि बालक: उपहासेन दुःखी आसीत्? – आम्
vi. किं बालक: पठितुं न इच्छति स्म? – नहि
vii. किं छात्रः परीक्षायाम् सफलः अभवत्? – आम्
viii. किम् अभ्यास: परमो गुरु:? – आम्

2. चित्रं दृष्ट्वा पाठात् उपयुक्त-पदानि चित्वा चित्राणाम् अधः लिखन्तु-

उत्तराणि :

3. उचितं विपरीतपदं चित्वा लिखन्तु-

i. कुशल: ______________
ii. विस्मरति ______________
iii. मूर्ख: ______________
iv. अध: ______________
v. आदरं ______________
उत्तराणि :
i. अकुशल:
ii. स्मरति
iii. बुद्धिमान्
iv. उपरि
v. अनादरं

4. एतेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन वदन्तु लिखन्तु च-

उत्तराणि :
i. छात्रः कस्मिन् अकुशल: आसीत्? – पठने
ii. बालकस्य उपहासं के कुर्वन्ति स्म? – सहपाठिन :
iii. बालक: परीक्षायां कीदृशं स्थानं प्राप्तवान्? – विशिष्टम्
iv. बालक: मार्ग किम् अपश्यत्? – कूपम्
v. घटस्य अधः किम् आसीत्? – गर्तम्
vi. परमः गुरु: कः अंत्त? – अभ्यास:

5. एतेषाम् प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन वदन्तु लिखन्तु च-

i. विद्यालये कीदृशः छात्र: आसीत्? ______________
ii. उपहासकारणात् छात्र: किं चिन्तयति स्म? ______________
iii. गर्तम् दृष्ट्वा छात्र: किम् अचिन्तयत् ? ______________
iv. माता किम् उत्तरम् अयच्छत्? ______________
v. मातुः उत्तरम् श्रुत्वा छात्र: किम् अचिन्तयत्? ______________
उत्तराणि :
i. विद्यालये अतीव जिज्ञासु: छात्र: आसीत्।
ii. उपहासकारणात् छात्र: चिन्तयति स्म-” किम् अहं मूर्खः अस्मि? किं मम भाग्ये विद्या न अस्ति? परन्तु अहं तु पठितुम् इच्छामि।”
iii. गर्तम् दृष्ट्वा छात्रः अचिन्तयत्-‘यदि भूयो भूयः घटस्थापनेन पाषाणशिलायाम् गर्तः अभवत् तदा किं पुनः पुन: पठनेन मम मतिः तीव्रा न भविष्यति?’
iv. माता उत्तरम् अयच्छत्- “पुत्र! प्रतिदिन भूयो भूयः घटस्थापनेन स: गर्तः निर्मितः।”
v. मातुः उत्तरं श्रुत्वा छात्रः अचिन्तयत्-‘यदि भूयो भूयः घटस्थापनेन पाषाणशिलायाम् गर्तः अभवत् तदा किं पुनः पुनः पठनेन मम मतिः तीव्रा न भविष्यति?’

6. स्थूलपदस्य स्थाने समुचितं प्रश्नवाचकं पदं चित्वा प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु-

i. छात्र: मूर्ख: आसीत्। ______________? (क:/किम्/का)
ii. छात्र: कूपम् अपश्यत्। ______________? (कम्/क:/केन)
iii. छात्र: मातरम् अपृच्छत्। ______________? (कस्य/काम्/किम्)
iv. घटस्य अधः एक: गर्तः आसीत्। ______________? (कस्मिन्/किम्कस्य)
v. उपहासकारणात् छात्र: दुःखी आसीत्। ______________? (कस्मात्/कस्य/कम्)
vi. बालक: विचारमग्न: अभवत्। ______________? (क:/कौ/केन)
उत्तराणि :
i. क: मूर्ख: आसीत्?
ii. छात्र: कम् अपश्यत्?
iii. छात्र: काम् अपृच्छत्?
iv. कस्य अधः एक: गर्तः आसीत्?
v. कस्मात् छात्र: दुःखी आसीत्?
vi. क: विचारमग्नः अभवत्?

7. अधोलिखितवाक्यानि कथाक्रमानुसारेण लिखन्तु-

i. एकदा स: मार्गे कूपस्य समीपे एकं ग़र्तम् अपश्यत्।
ii. स: यत् पठति तत् विस्मरति स्म।
iii. एवमेव पुनः पुनः पठनेन तस्य मतिः तीव्रा भवति।
iv. बड्गप्रदेशे एक: पठने अकुशल: छात्र: आसीत्।
v. गर्तः प्रतिदिन घटस्थापनेन निर्मितः अभवत्।
उत्तराणि :
i. बड्गप्रदेशे एक: पठने अकुशल: छात्र: आसीत्।
ii. स: यत् पठति तत् विस्मरति स्म।
iii. एकदा स: मार्ग कूपस्य समीपे एकं गर्तम् अपश्यत्।
iv. गर्तः प्रतिदिन घटस्थापनेन निर्मितः अभवत्।
v. एवमेव पुनः पुनः पठनेन तस्य मतिः तीव्रा भवति।

मूल्यात्मक: प्रश्न:-

भवन्तः पाठे अपठन् यत् पठने अकुशलः एक: बालक: पुनः पुनः पठनेन लेखनस्य च अभ्यासेन बुद्धिमान्

अभवत् परीक्षायां च विशिष्टं स्थानम् अलभत। अधुना विचारयन्तु लिखन्तु च भवान्/भवती योग्यतां प्राप्तुं किं किं करोति?
उत्तराणि :
i. अहं प्रतिदिनम् कालं विभज्य कार्य करोमि।
ii. पठनसमये पठनम् एव करोमि।
iii. अन्यस्य छात्रस्य अपि सहायतां करोमि।
iv. नियमितेन अभ्यासेन मम अध्ययनं सुष्ठुतया भवति।
v. अहम् अभ्यास पुस्तकस्य अतिरिक्तम् पुस्तकमपि पठामि।
vi. येन मम स्वाध्यायः अपि वर्धते।
vii. अध्ययनेन जीवननिर्माणं भवति।

गतिविधि:-

‘अभ्यासस्य महत्त्वम्’ इति विषयम् अधिकृत्वा सूक्तीनां सड्कलन कृत्वा लिखन्तु-
उत्तराणि :
i. ‘अभ्यासेन वर्धते ज्ञानम्।’
ii. ‘अभ्यास वैराग्याभ्यां तन्निरोध:।’
iii. ‘अभ्यासो गुरु: कलियुगे।’
iv. ‘सोपोनोऽभ्यास: सफलतायाः।’
v. ‘अभ्यासातिरिच्य नास्ति जीवनम्।’
vi. ‘अभ्यास: एव परमो गुरुः।’

व्याकरणम् :

अव्ययपदानि
अस्मिन् पाठे आगतान् निम्नलिखितान् शब्दान् पश्यन्तु पठन्तु च। उदाहरणानुसारं च रिक्तस्थानेषु लिखन्तु। एतेषाम् अर्था: अपि दत्ता:-

उत्तराणि :

एतानि पदानि अव्ययपदानि कथ्यन्ते। एतेषां भिन्न-भिन्न रूपाणि न भवन्ति। एतानि विभिन्न-विभक्तिषु, वचनेषु, लिड्नेषु, पुरुषेषु, कालेषु च सर्वदा समानानि एव भवन्ति। एतादृशानि अनेकानि पदानि सन्ति। कानिचित् अत्र लिखितानि सन्ति। पठन्तु लिखन्तु च-
उत्तराणि :

उत्तराणि :

अभ्यास:

1. वाक्यानि रचयन्तु वदन्तु च-

यथा-ताः अपि पठन्ति।
उत्तराणि :
i. ते अपि पठन्ति।
ii. ते/ता: कदा पठन्ति?
iii. त्वम् कदा पठसि?
iv. अहम् अपि पठामि।
v. अहम् कदा पठामि?
vi. सः कथम् पठति?
vii. सा कदा पठति?

2. मअ्जूषातः उचितानि अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-

i. _______ ते जन्तुशालाम् अगच्छन्।
ii. कच्छप: _______ चलति।
iii. लोके सत्यम् _______ जयते।
iv. बाल: _______ पठनस्य अभ्यासम् अकरोत्।
v. _______ मम परीक्षा भविष्यति।
vi. _______ वर्षा भवति _______ मयूर: नृत्यति।
vii. रामेण सह सीता _______ वनम् अगच्छत्।
viii. _______ एकम् उद्यानम् आसीत्।
ix. _______ यूयं पाठं स्मरत।
x. त्वम् _______ पठसि?
उत्तराणि :
i. एकदा
ii. शनै: शनै:
iii. एव
iv. पुन: पुन:
v. श्वः
vi. यदा, तदा
vii. अपि
viii. अत्र
ix. अधुना
x. कदा

अभ्यास:

1. अधोलिखित-वाक्येषु उपसर्गयुक्तपदानि रेखाक्कितानि कुर्वन्तु उपसर्गान् च पृथक् कृत्वा लिखन्तु-

उत्तराणि :
i. खगा: आकाशे विचरन्ति। (उत्पतन्ति) – वि, उत्
ii. वानर: वृक्षम् आरोहति। – आ
iii. सा नद्या: जलम् आनयति। – आ
iv. स: सर्वम् अवगच्छति। – अव
v. सज्जनः सदैव प्रसन्नताम् अनुभवति। – अनु
vi. गद्ना हिमालयात् निस्सरति। – निस्

2. अधोलिखितवाक्येषु कोष्ठकेषु प्रदत्तानि पदानि योजयित्वा वाक्यानि पुनः लिखन्तु-

i. बाल: यत् पठति तत् (वि + स्मरति)।
ii. प्राचार्य: छात्रान् (उप + दिशति)।
iii. मातरम् दृष्ट्वा शिशुः (प्र+ सीदति)।
iv. स: पर्वतात् (अव + रोहति)।
v. छात्रा: क्रीडाक्षेत्रात् (आ+गच्छन्ति)।
vi. नृपः सेवकान् (निर्+ दिशति)।
उत्तराणि :
i. बाल: यत् पठति तत् विस्मरति।
ii. प्राचार्यः छात्रान् उपदिशति।
iii. मात्ररम् दृष्ट्वा शिशुः प्रसीदति।
iv. स: पर्वतात् अवरोहति।
v. छात्रा: क्रीडाक्षेत्रात् आगच्छन्ति।
vi. नृपः सेवकान् निर्दिशति।

कश्चित् बालः आसीत्। सः बड्गप्रदेशे एकस्मिन् विद्यालये पठति स्म। स: अतीव जिज्ञासुः आसीत्। परन्तु सः पठने कुशल: न आसीत्। सः यत् पठति तत् विस्मरति स्म। सहपाठिन: तस्य उपहासं कुर्वन्ति स्म। स: चिन्तयति-किम् अहं मूर्ख: अस्मि? किं मम भाग्ये विद्या न अस्ति? परन्तु अहं तु पठितुम् इच्छामि। तदा किं कर्तव्यम्? एकदा सः मार्गे एकं कूपम् अपश्यत्। कूपस्य उपरि एक: घट: आसीत्। सः घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यत् स: अचिन्तयत् इम सुन्दरं गर्तं क: निर्मितवान्? सः मातरम् अपृच्छत् मातः! अहं कूपे घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यम्। तं गर्तम् क: निर्मितवान्? माता अवदत्-पुत्र! प्रतिदिनं भूयो भूयः घट-स्थापनेन स: गर्त: निर्मितः।

स: बालः विचारमग्नः अभवत्। सः अचिन्तयत् यदि भूयो भूयः घटस्थापनेन पाषाणशिलायां गर्तः अभवत् तदा किं पुनः पुनः पठनेन मम मतिः तीव्रा न भविष्यति? इति विचार्य सः विद्याभ्यासे संलग्न: अभवत्। स: पुनः पुनः पाठान् अपठत्। पुनः पुनः लेखनस्य अपि अभ्यासम् अकरोत्। शनैः शनैः सः बुद्धिमान् अभवत्। सः परीक्षायां विशिष्टं स्थानं प्राप्तवान्। अधुना तस्य सहपाठिनः तस्य उपहासं न कुर्वन्ति स्म अपितु आदर कुर्वन्ति स्म। सत्यम् एव अस्ति-‘अभ्यास एव अस्ति परमो गुरुः।’

हिंदी अनुवाद-एक बालक था। वह बंगाल प्रदेश में एक विद्यालय में पढ़ता था। वह बहुत जिज्ञासु (जानने की इच्छा रखने वाला) था।

लेकिन वह पढ़ने में होशियार नहीं था। वह जो पढ़ता उसे भूल जाता था। साथी उसकी हँसी उड़ाते थे। वह सोचता था-‘क्या मैं मूर्ख हूँ? क्या मेरे भाग्य में विद्या नहीं है? लेकिन मैं तो पढ़ना चाहता हूँ। तो क्या करना चाहिए?’ एक बार उसने रास्ते में एक कुएँ को देखा। कुएँ के ऊपर एक घड़ा था। उसने घड़े के नीचे एक गड्ढे को देखा। उसने सोचा-‘ इस सुंदर गड्ढे को किसने बनाया?’ उसने माता से पूछ्छ-” ‘माँ! मैंने कुएँ पर घड़े के नीचे एक गड्ढे को देखा। उस गड्ढे को किसने बनाया?” माँ बोली- “हे बेटा! हर रोज़ बार-बार घड़े को रखने से वह गड्ठा बन गया है।”

वह बालक विचारमग्न हो गया। उसने सोचा-‘ यदि बार-बार घड़ा रखने से पत्थर की पट्टी (टुकड़े) पर गड्ढा हो गया तो क्या बार-बार पढ़ने से मेरी बुद्धि तेज़ नहीं होगी?’ ऐसा विचार करके वह विद्याध्ययन में लग गया। उसने बार-बार पाठों को पढ़ा। बार-बार लिखने का अभ्यास किया। धीरे-धीरे वह बुद्धिमान हो गया। उसने परीक्षा में विशेष स्थान प्राप्त किया। अब उसके साथी उसकी हँसी नहीं उड़ाते थे बल्कि आदर करते थे।
सच ही है-‘अभ्यास ही सबसे बड़ा गुरु है।’

DAV Class 7 Sanskrit Ch 2 Solutions – अभ्यासः एव परमो गुरुः

1. निम्न गद्यांशे पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

(क) कश्चित् बालः आसीत्। सः बङ्गप्रदेशे एकस्मिन् विद्यालये पठति स्म। सः अतीव जिज्ञासुः आसीत्। परन्तु स: पठने कुशलः न आसीत्। स: यत् पठति तत् विस्मरति स्म। सहपाठिनः तस्य उपहासं कुर्वन्ति स्म। सः चिन्तयति-किम् अहं मूर्खः अस्पि? किं मम भाग्ये विद्या न अस्ति? परन्तु अहं तु पठितुम् इच्छामि। तदा किं कर्तव्यम्?

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न :
i. सहपठिन: बालस्य कि कुर्वन्ति स्म?
ii. स: बाल: कीदृश: आसीत्?
उत्तरम् :
i. उपहासम्
ii. जिज्ञासु:

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
i. स: किं चिन्तयति?
ii. स: कुत्र पठति स्म?
उत्तरम् :
i. सः चिन्तयति-‘किम् अहं मूर्खः अस्मि? कि मम भाग्ये विद्या नास्ति?’
ii. स: बड्गप्रदेशे एकस्मिन् विद्यालये पठति स्म।

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
‘सहपाठिनः तस्य उपहासं कुर्वन्ति स्म’-अत्र क्रियापदं किम्?
(क) तस्य
(ख) कुर्वन्ति स्म
(ग) उपहासं
(घ) सहपाठिन:
उत्तरम् :
(ख) कुर्वन्ति स्म

प्रश्न ii.
अनुच्छेदे ‘विद्वान्’ पदस्य क: विलोम: आगतः?
(क) कुशल:
(ख) जिज्ञासु:
(ग) विद्या
(घ) मूर्ख:
उत्तरम् :
(घ) मूर्ख:

(ख) एकदा स: मार्गे एकं कूपम् अपश्यत्। कूपस्य उपरि एकः घटः आसीत्। स: घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यत्। सः अचिन्तयत्-इम्म सुन्दर गर्त कः निर्मितवान्? स: मातरम् अपृच्छत्- मातः! अहं कूपे घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यम्। तं गर्तम् कः निर्मितवान्? माता अवदत् -पुत्र! प्रतिदिन भूयो भूयः घट-स्थापनेन स: गर्तः निर्मितः।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न i.
कूपस्य उपरि क: आसीत्?
(क) एक:
(ख) घट:
(ग) स:
(घ) गर्त:
उत्तरम् :
(ख) घट:

प्रश्न ii.
गर्तः कस्य अधः आसीत्?
(क) घटस्य
(ख) कूपस्य
(ग) जलस्य
(घ) मूलस्थ
उत्तरम् :
(क) घटस्य

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
i. माता पुत्र किम् अवदत्?
ii. गर्त दृष्ट्वा बालक: किम् अचिन्तयत्?
उत्तरम् :
i. माता पुत्रम् अवदत्- “पुत्र! प्रतिदिनं भूयो भूयः घटस्थापनेन स: गर्तः निर्मितः।”
ii. गर्त दृष्ट्वा बालक: अचिन्तयत्-‘ इमं सुन्दरं गर्त क: निर्मितवान्?’

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
अनुच्छेदे ‘अपश्यम्’ इति क्रियाया: कर्तृ (कर्ता) पदं किम्?
(क) अध:
(ख) अहम्
(ग) एकम्
(घ) गर्तम्
उत्तरम् :
(ख) अहम्

प्रश्न ii.
‘कुंभः’ इति पदस्य क: पर्यायः अनुच्छेदे लिखित?
(क) कूपम्
(ख) गर्तः
(ग) सुन्दर:
(घ) घट:
उत्तरम् :
(घ) घट:

(ग) स: बाल: विचारमग्न: अभवत्। स: अचिन्तयत् यदि भूयो भूयः घटस्थापनेन पाषाणशिलायां गर्तः अभवत् तदा किं पुनः पुनः पठनेन मम मतिः तीव्रा न भविष्यति? इति विचार्य स: विद्याभ्यासे संलग्नः अभवत्। स: पुनः पुनः पाठान् अपठत्। पुनः पुनः लेखनस्य अपि अभ्यासम् अकरोत्।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न i.
क: विचारमग्न: अभवत्?
(क) स:
(ख) गर्त:
(ग) बाल:
(घ) भूयो भूयः
उत्तरम् :
(ग) बाल:

प्रश्न ii.
पुनः पुनः पठनेन का तीव्रा भवति?
(क) गति:
(ख) शक्ति:
(ग) भक्ति:
(घ) मति:
उत्तरम् :
(घ) मति:

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

प्रश्न :
i. बालः पुनः पुनः किम् अकरोत्?
ii. स: किम् अचिन्तयत्?
उत्तरम् :
i. बालः पुनः पुनः पाठान् अपठत्।
ii. स: अचिन्तयत्-यदि भूयो भूयः घटस्थापनेन पाषाणशिलायां गर्तः अभवत् तदा किं पुनः पुन: पठनें मम मतिः तीव्रा न भविष्यति?

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
रेखाझ्कित पदस्य पर्याय लिखित्वा वाक्य पुनः लिखतु भवान्-
‘पुन: पुन: पठनेन मम बुद्धि: तीव्रा न भविष्यति?’
(क) नति:
(ख) मति :
(ग) धृति:
(घ) शक्ति:
उत्तरम् :
(ख) मति:

प्रश्न ii.
‘स: बाल: विचारमग्न: अभवत्’-अत्र वाक्ये क्रियापदं किम्?
(क) अभवत्
(ख) बाल:
(ग) स:
(घ) विचारमग्न:
उत्तरम् :
(क) अभवत्

(घ) शनै: शनै: स: बुद्द्धिमान् अभवत्। सः परीक्षायां विशिष्टं स्थानं प्राप्तवान्। अधुना तस्य सहपाठिनः तस्य उपहासं न कुर्वन्ति स्म अपितु आदरं कुर्वन्ति स्म।
सत्यम् एट अस्ति-‘अभ्यासः एव अस्ति परमो गुरुः।’

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत-

प्रश्न :
i. संसारे क: परमो गुरुः अस्ति?
ii. बालः शनै: शनैः कीदृशोऽभवत्?
उत्तरम् :
i. अभ्यास:
ii. बुद्धिमान्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

i. बुद्धिमान् भूत्वा स: परीक्षायां कि प्राप्तवान्?
ii. अधुना सहपाठिनः बालस्य किं कुर्वन्ति स्म?
उत्तरम् :
i. बुद्धिमान् भूत्वा स: परीक्षायां विशिष्ट स्थानं प्राप्तवान्।
ii. अधुना सहपाठिनः तस्य बालस्य आदरं कुर्वन्ति स्म।

III. भाषिक कार्यम्-

प्रश्न i.
‘स: पुनः पुनः पाठान् अपठत्।’-अत्र ‘स:’ पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) आचार्याय
(ख) बालेभ्य:
(ग) बालाय
(घ) भाग्यंथ
उत्तरम् :
(ग) बालाय

प्रश्न ii.
‘अभ्यास: एव अस्ति परमो गुरु:’।-अत्र क्रिया पदं किम्?
(क) अस्ति
(ख) एव
(ग) अभ्यास:
(घ) परमो गुरु:
उत्तरम् :
(क) अस्ति

2. निम्न वाक्यस्य मज्जूषायाः पदानि नीत्वा समुचितरूपेण भावं लिखतु भवान्-

‘अभ्यासः एव अस्ति परमो गुरु:’। अस्य भावोऽस्ति यदा जनः स्वजीवने ……i….. करोति तदा तस्य जीवनं कुशलतरं भवति। यः जनः …..ii…… निरन्तरम् अभ्यासं न करोति तस्य जीवनं …..iii…… भवति। स: सदैव दुःखमेव प्राप्नोति। अतः जीवने सदैव …..iv…… कर्तव्य: एव।
मज्जूषा-जीवने अभ्यास: अभ्यासं: दुःखमयं।
उत्तराणि :
i. सभ्यासं
ii. जीवने
iii. दुःखमयं
iv. अभ्यास:

3. ‘क’ वर्गस्य वाक्यैः सह ‘ख’ वर्गस्य समुचितानि वाक्यानि संयोजयत-

क	ख
i. एक बालः बड्गप्रद्शे	(क) तस्य उपहासं न कुर्वन्ति स्म।
ii. मातः! अहं कूपे घटस्य अध:	(ख) क: निर्मितवान्?
iii. किं पुनः पुनः पठनेन मम मति:	(ग) विशिष्टं स्थानं प्राप्तवान्।
iv. अधुना तस्य सहपाठिन:	(घ) किं मम भाग्ये विद्या न अस्ति?
v. अभ्यास: एव अस्ति	(ङ) तत् विस्मरति स्म।
vi. इमं सुन्दरं गर्तम्	(च) एकं गर्तम् अपश्यम्।
vii. स: घटस्य अध:	(छ) परमो गुरु:।
viii. किम् अहं मूर्ख: अस्मि?	(ज) एकस्मिन् विद्यालये पठति स्म।
ix. परिश्रमेण पठित्वा स: परीक्षायां	(झ) एकं गर्तम् अपश्यत्।
x. स: यत् अपठत्	(ञ) तीव्रा न भविष्यति?

उत्तराणि :

क	ख
i. एक बालः बड्गप्रद्शे	(घ) किं मम भाग्ये विद्या न अस्ति?
ii. मातः! अहं कूपे घटस्य अध:	(च) एकं गर्तम् अपश्यम्।
iii. किं पुनः पुनः पठनेन मम मति:	(झ) एकं गर्तम् अपश्यत्।
iv. अधुना तस्य सहपाठिन:	(ज) एकस्मिन् विद्यालये पठति स्म।
v. अभ्यास: एव अस्ति	(ञ) तीव्रा न भविष्यति?
vi. इमं सुन्दरं गर्तम्	(ख) क: निर्मितवान्?
vii. स: घटस्य अध:	(ङ) तत् विस्मरति स्म।
viii. किम् अहं मूर्ख: अस्मि?	(क) तस्य उपहासं न कुर्वन्ति स्म।
ix. परिश्रमेण पठित्वा स: परीक्षायां	(छ) परमो गुरु:।
x. स: यत् अपठत्	(ग) विशिष्टं स्थानं प्राप्तवान्।

4. निम्न रेखाइ्कितानां पदानां स्थाने प्रश्नवाचक (प्रश्न निर्माणं) पद लिखत-

प्रश्न i.
बाल: बड़्गप्रदेशे एकस्मिन् विद्यालये अपठत्।
(क) क:
(ख) कुत्र
(ग) कदा
(घ) के
उत्तरम् :
(ख) कुत्र

प्रश्न ii.
स: पठने कुशलः नासीत्।
(क) क:
(ख) कीदृश:
(ग) कदा
(घ) कुत्र
उत्तरम् :
(ख) कीदृश:

प्रश्न iii.
सहपाठिनः तस्य हास उपहासं कुर्वन्ति स्म।
(क) के
(ख) क:
(ग) कीदृश :
(घ) कुत्र
उत्तरम् :
(क) के

प्रश्न iv.
पुनः पुनः लेखनस्य अपि अभ्यासम् अकरोत्।
(क) कम्
(ख) किम्
(ग) कीदृशम्
(घ) कुत्र
उत्तरम् :
(क) कम्

प्रश्न v.
अभ्यास: एव परमो गुरुः वर्तते।
(क) का
(ख) क:
(ग) कीदृश:
(घ) कीदृशी
उत्तरम् :
(ख) क:

प्रश्न vi.
स: घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यत्।
(क) कस्या:
(ख) केषाम्
(ग) कासाम्
(घ) कस्य
उत्तरम् :
(घ) कस्य

प्रश्न vii.
दिन/प्रतिदिन वारं-वारं घटस्थापनेन सः गर्तः निर्मितः।
(क) केन
(ख) कथम्
(ग) कम्
(घ) कीदृशेण
उत्तरम् :
(ख) कथम्

प्रश्न viii.
स: पुनः पुनः पाठान् अपठत्।
(क) कान्
(ख) कीदृशान्
(ग) का:
(घ) कानि
उत्तरम् :
(क) कान्

प्रश्न ix.
स: अतीव जिज्ञासु: आसीत्।
(क) कः
(ख) का
(ग) कीदृश:
(घ) कीदृशम्
उत्तरम् :
(ग) कीदृश:

प्रश्न x.
मम भाग्ये तु विद्या नास्ति।
(क) कुत्र
(ख) कस्मिन्
(ग) कीदृशे
(घ) कदा
उत्तरम् :
(ख) कस्मिन्।

5. कथाक्रमानुसारेण निम्नलिखितान् पड्क्तीन् पुनलेखें कुरुत-

(क) i. स: पुन: पुन: पाठान् अपठत्।
ii. मातः! अहं कूपे घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यम्।
iii. बड्गप्रदेशे कश्चित् बाल: एकस्मिन् विद्यालये अपठत्।
iv. स: चिन्तयति-किम् अह मूख: अस्मि?
v. स: अतीव जिज्ञासु: आसीत्।
vi. पुत्र! प्रतिदिन वारं-वारं घटस्थापनेन स: गर्तः निर्मितवान्।
vii. स: शनै: शनैः विद्वान् अभवत्।
viii. स: यत् पठति तत् विस्मरति स्म।
उत्तराणि :
i. बड्गप्रदेशे कश्चित् बालः एकस्मिन् विद्यालये अपठत्।
ii. सः अतीव जिज्ञासुः आसीत्।
iii. स: यत् पठति तत् विस्मरति स्म।
iv. सः चिन्तयति-किम् अहं मूखः अस्मि?
v. मातः! अहं कूपे घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यम्।
vi. पुत्र! प्रतिदिन वारं-वारं घटस्थापनेन स: गर्तः निर्मितवान्।
vii. सः पुनः पुनः पाठान् अपठत्।
viii. स: शनै: शनैः विद्वान् अभवत्।

(ख) i. सत्यम् एवास्ति-अभ्यासः एव परमो गुरुः अस्ति।
ii. बड्गदेशस्य एकस्मिन् विद्यालये कश्चित् जिज्ञासुः बालः आसीत्।
iii. इदं विचार्य सः विद्याभ्यासे संलग्नः अभवत्।
iv. स: परीक्षायां विशेषं स्थानम् प्राप्नोत्।
v. यदि वारं वारं घटस्थापनेन पाषाणे गर्तः भवति तदा पुनः पुनः पठनेन मम मतिः अपि तीव्रा भविष्यति।
vi. मित्राणि तस्य उपहासम् अकुर्वन्।
vii. स: पठने कुशल: नासीत्।
viii. मातः कूपे घटस्य अधः गर्त क: निर्मितवान्।
उत्तराणि :
i. बड्गदेशस्य एकस्मिन् विद्यालये कश्चित् जिज्ञासु: बाल: आसीत्।
ii. स: पठने कुशल: नासीत्।
iii. मित्राणि तस्य उपहासम् अकुर्वन्।
iv. मातः कूपे घटस्य अधः गर्त कः निर्मितवान्।
v. यदि वारं वारं घटस्थापनेन पाषाणे गर्तः भवति तदा पुनः पुनः पठनेन मम मतिः अपि तीव्रा भविष्यति।
vi. इदं विचार्य स: विद्याभ्यासे संलग्नः अभवत्।
vii. स: परीक्षायां विशेष स्थानम् प्राप्नोत्।
viii. सत्यम् एवास्ति-अभ्यासः एव परमो गुरु: अस्ति।

6. रेखाइ्कितानां पदानां समुचित पर्यायं चिनुत-

प्रश्न i.
कश्चित् बाल: आसीत्।
(क) वृद्ध:
(ख) छात्र:
(ग) युवा
(घ) बालक:
उत्तरम् :
(घ) बालक:

प्रश्न ii.
सहपाठिनः तस्य उपहासं कुर्वन्ति स्म।
(क) जना:
(ख) लोका:
(ग) छात्रा:
(घ) मित्राणि
उत्तरम् :
(घ) मित्राणि

प्रश्न iii.
एकदा स: मार्ग एकं कूपम् अपश्यत्।
(क) पथि
(ख) गर्ते
(ग) गृहे
(घ) पाषाणे
उत्तरम् :
(क) पथि

प्रश्न iv.
स: मातरमू अपृच्छत्।
(क) जनकम्
(ख) जननीम्
(ग) जननम्
(घ) जानकीम्
उत्तरम् :
(ख) जननीम्

प्रश्न v.
अहं कूपे घटस्य अधः एकं गर्तम् अपश्यम्।
(क) जनस्य
(ख) जलस्य
(ग) कुम्भस्य
(घ) सरोवरस्य
उत्तरम् :
(ग) कुम्भस्य

प्रश्न vi.
स: बाल: विचारमरन: अभवत्।
(क) चिन्तमान:
(ख) चिन्तित:
(ग) संचिन्तित:
(घ) अचिन्तित:
उत्तरम् :
(ख) चिन्तित:

प्रश्न vii.
मम मतिः तीव्रा न भविष्यति।
(क) कीर्ति
(ख) गति:
(ग) बुद्धि :
(घ) स्थिति:
उत्तरम् :
(ग) बुद्धि:

प्रश्न viii.
स: विद्याभ्यासे संलग्नः अभवत्।
(क) प्रयुक्तः
(ख) अयुक्तः
(ग) प्रयुक्तः
(घ) संयुक्तः
उत्तरम् :
(घ) संयुक्तः

प्रश्न ix.
शनैः शनैः सः बुद्धिमानु अभवत्।
(क) मतिमान्
(ख) गतिमान्
(ग) नीतिमान्
(घ) स्थितिमान्
उत्तरम् :
(क) मतिमान्

प्रश्न x.
सः परीक्षायां विशिष्टं स्थानं प्राप्तवान्।
(क) विशेषम्
(ख) साधारणम्
(ग) सरलम्
(घ) उच्चतमम्
उत्तरम् :
(क) विशेषम्

प्रश्न xi.
अभ्यासः एव परमो गुरु: अस्ति।
(क) शिष्यः
(ख) आचार्य:
(ग) साधु:
(घ) प्रभु:
उत्तरम् :
(ख) आचार्य:

प्रश्न xii.
सः अतीव जिज्ञासु: आसीत्।
(क) ज्ञानेच्छुक:
(ख) धनेच्छुक:
(ग) बलेच्छुक:
(घ) रूपेच्छुक:
उत्तरम् :
(क) ज्ञानेच्छुक:

प्रश्न xiii.
प्रतिदिन भूयो भूयः घटस्थापनेन गर्तः अभवत्।
(क) एकंवारम्
(ख) अनेकवारम्
(ग) प्रतिदिनम्
(घ) एकदिनम्
उत्तरम् :
(ख) अनेकवारम्

प्रश्न xiv.
किम् अहं मुख् अस्मि?
(क) बुद्धिमान्
(ख) धनवान्
(ग) बलवान्
(घ) बुद्धिहीन:
उत्तरम् :
(घ) बुद्धिहीन:

प्रश्न xv.
स: पठने कृशल: न आसीत्।
(क) निपुण:
(ख) दुर्बल:
(ग) दुर्लभ:
(घ) अनुत्तम:
उत्तरम् :
(क) निपुणः।